“ปู๊ดๆๆ ฉึกฉักๆๆ”  …. “ที่นี่สถานีแม่กลอง ผู้โดยสารที่จะลงสถานีนี้โปรดตรวจสอบสัมภาระก่อนลงจากรถ” เสียงนายสถานีบอกเตือนผู้โดยสาร ท่ามกลางเสียงแม่ค้าตลาดร่มหุบริมทางรถไฟใกล้สถานีแม่กลองที่กำลังกุลีกุจอยกกระจาดปลาออกให้พ้นรางรถไฟ และเสียงเซ็งแซ่ของนักท่องเที่ยวหลากเชื้อชาติกลุ่มใหญ่กำลังรอตั้งกล้องถ่ายรูปรถไฟที่จะจอดเทียบสถานีเก่าแก่แห่งนี้

แป้ง เด็กหญิงจากเมืองกรุง แต่มาแม่กลองราวเป็นบ้านหลังที่สอง ไม่ว่าจะมากี่ครั้งกี่หน เสียงรถไฟที่กำลังแล่นช้าๆ รอจอดชานชาลา เสียงของนายสถานี เสียงของแม่ค้าที่ตลาดร่มหุบ แม้จะเป็นภาพชินตาสำหรับเธอ แต่ก็สนุกทุกครั้งที่เห็น

แป้งมองไปรอบๆตลาด ยังคงเห็นป้าๆลุงๆคนเดิมขายของที่ตลาดแห่งนี้ จะแปลกใหม่ก็ตรงมีลูกมาช่วยขายด้วย แต่ละวันไม่เฉพาะวันเสาร์อาทิตย์ แม่ค้าหยิบจับของใส่ถุงกันจ้าละหวั่น ทั้งกุ้งแห้ง หอยดอง ปลาทู กะปิ และอาหารทะเลนานาชนิดถูกเลือกซื้อแถบไม่ได้ยินเสียงต่อรองราคา

ไม่ว่าจะไปทิศไหนของ แม่กลอง แต่ต้องจบลงด้วยการที่แป้ง ต้องยืนรอแม่และยายซื้อของที่ตลาดแห่งนี้ทุกครั้งไป ก่อนจะกลับบ้านด้วยความสบายใจ “จำไว้นะลูก อยากหาอาหารทะเลสดๆไม่ไกลบ้านเรา ให้มาที่นี่ เชื่อใจได้ ยายซื้อตั้งแต่ยังสาว” ยาย ย้ำกับแป้งเสมอ

ครั้งนี้ก่อนจะมาจบลงที่ตลาดร่มหุบ แป้ง แม่ ยาย และพี่น้อง เคลื่อนขบวนมาจากป่าชายเลนคลองโคน อำเภอเมืองสมุทรสงคราม แหล่งท่องเที่ยวอินเทรนด์โดนใจวัยรุ่นในตอนนี้ ที่มากับแรงโหมโฆษณา “ท่องเที่ยว วิถีไทย สไตล์ลึกซึ้ง” มาเล่นโคลน นั่งเรือดูฟาร์มหอยนานาชนิดของแม่กลอง แหล่งผลิตอาหารทะเลสดๆ ทำให้แม่กลองติดลมบนอีกครา

ความสงสัยของแป้ง ติดค้างในใจมานาน …ทำไม แม่กลอง จังหวัดที่มีขนาดเล็กที่สุดของประเทศ เพียง 416.7 ตารางกิโลเมตร มีแค่ 3 อำเภอ อำเภอเมือง อัมพวา และบางคนที แต่ แม่และยาย ลุงป้าน้าอาของเธอ และคนต่างถิ่นนับหมื่นหลั่งไหลมาไม่เว้นแต่ละวัน จนทุกที่ที่เธอไปเต็มไปด้วยผู้คนแออัดยัดเยียด

ไม่เฉพาะอาหารทะเลสดเท่านั้น ผลไม้นานาชนิดก็มีรสชาดเป็นที่ติดอกติดใจแป้งเสมอ ทั้งชมพู่ ส้มโอ ขนุน มะพร้าว แถมมาที่นี่ยังได้ล่องเรือดูวิถีชีวิตเดิมแบบที่เธอเคยเห็นแต่ในรูปถ่ายสมัยก่อน ที่นี่ทำให้แป้งเห็นสวนและลำคลองที่มีชีวิต ต้นไม้ไหวๆด้วยแรงปีนป่ายของชาวสวนกำลังเข่งกันเก็บผลผลิต เสียงผู้คนทักกันลั่นสวน คนพายเรือกันไปมา บ้างเสียงเรือหางยาวขับสวนกันสนั่นคลอง

แป้ง ควักมือถือจากกระเป๋าฉับพลัน เสิร์ชหาที่มาที่ไปของแม่กลอง จะได้ไปโม้กับเพื่อนๆในห้องอย่างเท่ห์ๆตามประสาวัยรุ่น GEN Y ทำให้เธอพบ “สิ่งมหัศจรรย์ของพื้นที่เล็กๆแห่งนี้ที่อุดมสมบูรณ์ราวถูกร่ายด้วยเวทมนต์วิเศษจากฟากฟ้า” 

ที่นี่ตั้งอยู่บนพื้นที่ลุ่มปากแม่น้ำ น้ำทะเลขึ้นลงตามอิทธิพลของดวงจันทร์ มีกระแสลมตามฤดูกาล ก่อเกิดเป็นระบบนิเวศสามน้ำ ทั้งน้ำเค็ม น้ำกร่อย และน้ำจืด นอกจากสมุทรสงครามจะมีชื่อเล่นว่า แม่กลอง ตามแม่น้ำสายหลักที่ผ่านจังหวัดแล้ว เลยถูกเรียก “เมืองสามน้ำ” ด้วย

ทั้ง 3 อำเภอของแม่กลอง แบ่งกันทำหน้าที่สำคัญ ด้านเหนือ ที่บางคนทีและอัมพวาตอนบน เขตติดต่อจังหวัดราชบุรี มีแหล่งน้ำจืด เป็นปลูกผลไม้เลื่องชื่อ อาทิ ลิ้นจี่ ส้มโอ และส้มพื้นถิ่นอย่างสมแก้วของบางคนที่ที่กำลังได้รับการอนุรักษ์

ขณะที่ตอนกลางของจังหวัดได้รับอิทธิพลจากน้ำกร่อย ได้แก่ อำเภอเมือง และอัมพวาตอนใต้ มีการทำสวนมะพร้าวเป็นส่วนใหญ่แซมด้วยสวนผลไม้ ส่วนด้านใต้อยู่ติดทะเลเขตติดต่อเพชรบุรี และอ่าวไทย มีประมงชายฝั่ง นากุ้ง และนาเกลือ เกลือที่นี่ก็ได้รับการยอมรับว่าเป็นเกลือคุณภาพเช่นเดียวกัน

เงินสะพัดเข้ากระเป๋าคนแม่กลองอย่างถ้วนทั่วจากทรัพยากรที่มีอยู่รอบๆบ้าน ทำให้เขาอยู่ติดบ้านติดช่อง หนุ่มสาวที่ออกไปทำงานกรุงเทพ กลับบ้านกันบ่อยๆ แทบทุกเสาร์อาทิตย์ เพราะระยะทาง 70-80 กิโลเมตร แค่ชั่วโมงกว่าๆก็ถึงบ้าน ใกล้กว่านั่งรถไปห้างหรูกลางกรุงเสียด้วยซ้ำ

ว่างๆก็มาช่วยพ่อแม่ขายของบ้าง มาอยู่สวนกันบ้าง ลุงป้าที่เกษียณอายุแล้ว หลายคนกลับมาใช้แม่กลองบ้านเกิด เป็นบ้านหลังสุดท้าย

เศรษฐกิจดี คนอยู่ติดบ้าน ผู้คนมีความรู้ เพราะพ่อแม่ส่งเรียนสูง บ้างก็ไปเรียนในเมืองกรุง คนแม่กลองเลยหูตากว้างไกล และเป็นเมืองที่มีการรวมกลุ่มอย่างเข้มแข็ง

….”ใครจะมาทำอะไรแปลกๆที่แม่กลองเห็นท่าจะยาก!แหงๆๆ”  แป้ง พูดเบาๆกับตัวเอง พลางกวาดสายตาดูข่าวสารข้อมูลแม่กลองต่อ พบว่ามีเรื่องราวมากมายที่ทำให้คนแม่กลองออกมาเคลื่อนไหว รวมกลุ่ม ให้ความเห็น และคัดค้าน

โครงการใหญ่ที่พวกเขาไม่เชื่อว่าจะทำให้คนแม่กลองมีความสุขได้อย่างแท้จริง เขาจึงร่วมแรงร่วมยกขบวนออกมาคัดค้านจนเจ้าของโครงการล่าถอย ทั้งโรงไฟฟ้าถ่านหิน ขนาด 800-1,600 เมกะวัตต์ ที่ตำบลบางแก้ว อำเภอเมืองสมุทรสงครามเมื่อปี 2550โครงการโรงแรมหรูขนาด 75 ห้องของไฮโซชื่อดัง ที่อัมพวาเมื่อปี 2555 ด้วยแรงต่อต้านของชุมชน ทำให้เจ้าของโครงการต้องลดขนาดห้องเหลือ 18 ห้อง

หรือโครงการระดับบิ๊ก อย่างฟลัดเวย์ตะวันตก ระยะทาง 289 กิโลเมตร จากอำเภอขาณุวรลักษณ์บุรี กำแพงเพชร มาออกที่ปากอ่าวไทยที่สมุทรสงครามเมื่อปี 2556 ก็ต้องล้มเลิกไปเช่นกัน

ทั้งหมดเพราะคนอัมพวา ตื่นตัว รวมกลุ่ม และใช้ความรู้ หาข้อมูลมาสนับสนุน สู้กับนายทุน สู้กับรัฐ เพื่อรักษาเอกลักษณ์พื้นถิ่น และรักษาแม่น้ำลำคลอง รักษาอ่าวก.ไก่ ที่หล่อเลี้ยงคนแม่กลอง คนพื้นที่ใกล้เคียง และแหล่งผลิตอาหารให้คนทั้งประเทศ ป้องกันไม่ให้ถูกแทรกจากสิ่งแปลกปลอมอย่างเข้มแข็ง

นับเดือนนับปี เมื่อคนเก่าเริ่มอ่อนล้าจากการต่อสู้มาหลายทศวรรษ งานหลักของคนแม่กลองตอนนี้ จึงเป็นงานปลูกฝังเยาวชนรุ่นใหม่ให้เห็นความงามของวัฒนธรรมพื้นถิ่น และคุณค่าของทรัพยากรบ้านเกิด เพื่อสืบทอดเจตนา ให้แม่กลองล่มสลายช้าที่สุดเท่าที่จะทำได้

นอกจากเวทมนต์วิเศษที่มีคนร่ายมาให้แม่กลองเป็นเมืองที่อุดมสมบูรณ์แล้ว ความเข้มแข็งของชาวแม่กลอง มาจากคาถาวิเศษประจำตัวของชาวแม่กลองด้วย

คาถาที่พวกเขาเขียนขึ้นมาเอง และส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่น ที่ทำให้วิถีชีวิตดั้งเดิมของที่นี่คงอยู่ ทำให้ชุมชนเก่าแก่ยังไม่ล่มสลายท่ามกลางการทุ่มทุนนับหมื่นล้านของมหาเศรษฐีมากหน้าหลายตา ที่ต้องการซื้อความงามและความสุขแท้จริงของคนที่นี้ ให้เป็นความสุขที่ขึ้นกับ “เงิน” ตามคอนเซปต์นายทุน

ไม่ง่ายเลยที่ชาวแม่กลองตัวเล็กๆจะต้านทานทุนที่ถาโถมเข้ามาได้ โรงงานอุตสาหกรรมที่ตั้งริมฝั่งแม่น้ำในเขตสมุทรสงคราม และเขตติดต่ออย่างราชบุรียังปล่อยน้ำเสียจนปลากระเบนราหูน้ำจืด หรือปลากระเบนเจ้าพระยา (Himantura chaophraya) สัตว์ป่าคุ้มครองของสายน้ำแม่กลองตายหลายสิบชีวิตเมื่อปี 2559 รวมไปถึงการลักลอบทำประมงชายฝั่งนอกฤดู ที่มีให้เห็นประปราย

และการคอยหาโอกาสเหมาะๆของไฮโซเจ้าของโรงแรมหรู ที่จะพัฒนาโปรเจคต่อเนื่อง เสกมนต์ดำให้อัมพวาเป็น Canal Night Market ติดอันดับโลก แปรเปลี่ยนให้ผืนดินอันอุดมที่ผลิตอาหารหล่อเลี้ยงคนทั้งประเทศ กลายเป็นเมืองสวรรค์ที่เต็มไปด้วยแสงสีเสียง และสิ่งแปลกปลอม อย่างที่เจ้าของโปรเจควาดฝันลำพัง รวมไปถึงโครงการพัฒนาเลาะเลียบอ่าวก.ไก่ อีกจำนวนมากที่รอคอยโอกาสที่ชุมชนอ่อนล้า

 “ฉันเป็นคนแม่กลอง” คาถา 5 คำ ที่พลเมืองแม่กลองพยายามท่องไว้ เป็นเสียงเรียกก้องกังวาลไกลหลายคุ้งน้ำ ให้ผู้คนออกมารวมกลุ่มยามมีเรื่องราว และส่งเสียงไปถึงคนต่างถิ่นที่แอบท่องคาถานี้ให้มาช่วยเป็นทัพเสริมอีกแรง  

“คนแม่กลองยังเข้มแข็งอยู่ไหมหนา ?” แป้ง ตั้งคำถามก่อนจะโบกมือลาแม่กลองยามตะวันลาลับขอบฟ้า